در میان تپه‌های سرسبز و مزارع زیتون شمال تونس، شهری خفته است که گویی زمان در آن متوقف شده و تاریخ، با تمام شکوه و عظمتش، در دل سنگ‌های طلایی‌رنگ آن حک شده است. این شهر دوگا نام دارد؛ محوطه‌ای باستانی که به درستی توسط یونسکو «سالم‌ترین شهر کوچک رومی در شمال آفریقا» لقب گرفته؛ در حالی که نام کارتاژ شهرت بیشتری دارد، اما این دوگاست که به دلیل حفاظت استثنایی و داستان منحصربه‌فردش، تصویری زنده و کامل از زندگی در دوران امپراطوری روم روایت می‌کند. اینجا موزه‌ای روباز است که در آن لایه‌های فرهنگی غنی نومیدی، پونیک، رومی و بیزانسی در هم تنیده‌اند تا روایتی بی‌نظیر از تاریخ تمدن را بازگو کنند. این مطلب شما را با دوگا تونس و تمام شگفتی‌های آن، از تاریخ پرفراز و نشیب تا بناهای باشکوه و نکات کاربردی بازدید، آشنا خواهد کرد.
دوگا تونس
تاریخچه چندلایه دوگا؛ از نومیدیا تا روم
تاریخ غنی دوگا که بیش از دو هزار سال را در بر می‌گیرد، داستانی جذاب از تحول یک سکونتگاه بومی به یک شهر شکوفای رومی و سپس افول تدریجی آن است. این تاریخ چندلایه در هر گوشه از ویرانه‌های شهر قابل مشاهده است و هویت عمیق این منطقه را به نمایش می‌گذارد. گرچه با این حال، دوگا بازن هم از مهمترین شهرهای تونس برای گردشگری است.
ریشه های پیشارومی؛ پایتخت پادشاهی نومیدیا
تاریخ دوگا بسیار پیشتر از ورود رومی‌ها آغاز می‌شود. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این منطقه حداقل از قرن ششم پیش از میلاد مسکونی بوده است. این شهر که در آن زمان «توگا» (Thugga) نام داشت، به دلیل موقعیت استراتژیک بر فراز تپه‌ای مشرف به دشت حاصلخیز «وادی خالد»، از اهمیت بالایی برخوردار بود.
برای بیش از شش قرن پیش از الحاق نومیدیا به روم، توگا یک مرکز مهم بومی و پایتخت یک دولت لیبی-پونیک بود. بسیاری از مورخان معتقدند که این شهر احتمالا اولین پایتخت پادشاهی نومیدیا بوده است. قدیمی‌ترین آثار کشف‌شده در این سایت، مانند مقبره لیبیکو-پونیک و بقایای یک معبد تقدیم‌شده به ماسینیسا، پادشاه نومیدیا، گواهی بر این پیشینه غنی و بومی محسوب می‌شود.
دوران طلایی روم؛ همزیستی و شکوه معماری
نقطه عطف تاریخ دوگا در سال ۴۶ پیش از میلاد با فتح نومیدیا توسط ژولیوس سزار رقم خورد. اما برخلاف سرنوشت تلخ بسیاری از شهرهای مغلوب، توگا تخریب نشد. در عوض، یک دوره منحصربه‌فرد از همزیستی مسالمت‌آمیز آغاز شد که در آن رومی‌ها شهر خود را بر اساس نقشه شهری نومیدیایی بنا کردند. نزدیک به دو و نیم قرن، 2 جامعه با هویت‌های قانونی مجزا در این شهر در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند:
- جامعه بومی نومیدی
- جامعه‌ای از مهاجران رومی
این همزیستی به شکوفایی اقتصادی و فرهنگی شهر منجر شد. دوگا به یکی از مراکز اصلی تولید غلات و زیتون برای امپراطوری تبدیل شد و لقب «انبار غله روم» را از آن خود کرد. اوج شکوه معماری شهر در قرون دوم و سوم میلادی بود، زمانی که خانواده‌های ثروتمند هر دو جامعه برای کسب افتخار و جایگاه اجتماعی، در ساخت بناهای عمومی باشکوه با یکدیگر رقابت می‌کردند.
دوگا در تونس
افول تدریجی؛ از بیزانس تا فراموشی
تاریخ‌دوستانی که می‌دانند تونس کجاست در جریانند که با تضعیف امپراطوری روم، دوگا نیز به تدریج اهمیت خود را از دست داد. در دوران بیزانس، بخش‌هایی از شهر، به ویژه اطراف فوروم، به یک قلعه دفاعی تبدیل شد. اگرچه این اقدام به تخریب برخی بناها منجر شد، اما به طور متناقضی به حفظ بخش‌های مهمی مانند کاپیتول نیز کمک کرد.
پس از فتوحات اسلامی، دوگا هرگز جایگاه پیشین خود را بازنیافت و به تدریج به یک روستای کوچک تبدیل شد که ساکنان آن تا دهه ۱۹۵۰ در میان ویرانه‌های باشکوه گذشته زندگی می‌کردند. این متروک شدن تدریجی، کلید اصلی حفظ استثنایی این شهر برای آیندگان بود.
گشتی در جاهای دیدنی دوگا؛ کاوش در شهری کاملا رومی
محوطه باستانی دوگا که حدود ۷۰ هکتار وسعت دارد، مجموعه‌ای خیره‌کننده از جاهای دیدنی تونس را در قالب مراکز عمومی و خصوصی در خود جای داده است که هر یک داستانی از تاریخ، فرهنگ و زندگی روزمره ساکنان آن را بازگو می‌کنند. قدم زدن در میان این ویرانه‌ها، سفری واقعی به اعماق تاریخ است.
کاپیتول؛ نماد قدرت روم در قلب دوگا
شاید چشمگیر و سالم‌ترین بنای دوگا، کاپیتول باشد؛ معبدی باشکوه که به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های نوع خود در تمام شمال آفریقا شناخته می‌شود. این معبد با معماری خیره‌کننده که ساخت آن در سال‌های ۱۶۶-۱۶۷ میلادی به پایان رسید، به سه‌گانه خدایان محافظ رم تقدیم شده بود یعنی؛
- ژوپیتر
- ژونو
- مینروا
ایوانی با 6 ستون عظیم کورینتی به ارتفاع هشت متر که سنتوری (بخش مثلثی بالای ایوان) آن تقریبا سالم باقی مانده و حکاکی برجسته‌ای از به خدایی رسیدن امپراطور را به نمایش می‌گذارد. وضعیت حفاظت استثنایی این بنا تا حد زیادی مدیون استفاده از آن به عنوان بخشی از استحکامات بیزانسی است. در گذشته، مجسمه غول‌پیکری از ژوپیتر در تالار اصلی معبد قرار داشت که بقایای آن اکنون در موزه ملی باردو در پایتخت نگهداری می‌شود.
کاپیتول
تئاتر رومی؛ هنر و سرگرمی با تصویر مناظر سرسبز
تئاتر رومی دوگا که در حدود سال ۱۶۸ میلادی ساخته شده، یکی دیگر از شاهکارهای معماری و مهندسی این شهر است. این بنا با ظرفیت پذیرش 3هزار و 500 تماشاگر، به طرز شگفت‌انگیزی سالم باقی مانده و یکی از بهترین نمونه‌های تئاترهای رومی در آفریقا به شمار می‌رود.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این تئاتر، موقعیت آن روی دامنه تپه است که چشم‌اندازی بی‌نظیر و پانورامیک از دشت‌های سرسبز اطراف برای تماشاگران فراهم می‌کرده. اولین بنایی که اغلب بازدیدکنندگان در بدو ورود به سایت با آن روبرو می‌شوند، این تئاتر بوده و امروز هم گاهی میزبان جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی است.
تئاتر رومی
مقبره لیبیکو-پونیک آتبان؛ شاهکار معماری نومیدی
مقبره لیبیکو-پونیک، که به مقبره آتبان نیز شهرت دارد، مهمترین و نمادین‌ترین بنای پیشارومی در دوگاست. این آرامگاه که قدمت آن به قرن دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، گواهی قدرتمند بر فرهنگ و تمدن غنی نومیدی پیش از تسلط کامل روم به حساب می‌آید. برج ۲۱ متری این منطقه با معماری تلفیقی منحصربه‌فرد از عناصر پونیک، یونان هلنیستی و مصر باستان، نمونه‌ای نادر از معماری سلطنتی نومیدی به شمار می‌رود و داستانی پرماجرا دارد.
در سال ۱۸۴۲، کنسول بریتانیا برای به دست آوردن کتیبه دوزبانه (پونیک و لیبیایی) که نقشی کلیدی در رمزگشایی الفبای باستانی نومیدی داشت، دستور به تخریب بخشی از آن داد. این کتیبه اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. آنچه امروز می‌بینیم، حاصل بازسازی دقیقی است که بین سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۰ انجام شد.
مقبره لیبیکو-پونیک آتبان
گنجینه های دیگر دوگا تونس؛ معابد، حمام و طاق های نصرت
دوگا فقط به کاپیتول و تئاتر خلاصه نمی‌شود. این شهر مجموعه‌ای کامل از بناهای عمومی و خصوصی را در خود جای داده که هر یک جنبه‌ای از زندگی رومی را به تصویر می‌کشند. در گشت‌وگذار خود حتما از این مکان‌ها دیدن کنید:
- معابد متعدد: معبد ساترن نمونه بارز دیگری از تلفیق فرهنگی است. این معبد بر روی بقایای یک معبد قدیمی‌تر که به «بعل هامون»، خدای پونیک، تقدیم شده بود، ساخته شده است. این اقدام نشان می‌دهد که چگونه رومی‌ها خدایان محلی را با خدایان خود تطبیق می‌دادند.
- حمام‌های رومی: دوگا دارای چندین حمام عمومی است که نمونه‌ای از سیستم پیشرفته بهداشت و زندگی اجتماعی در زمان روم باستان هستند. حمام لیسینیوس (Licinian Baths) به خوبی حفظ شده و بازدیدکنندگان می‌توانند از تونل‌هایی که زمانی بردگان برای گرم کردن آب از آنها استفاده می‌کردند، عبور کنند.
- فوروم و بازار: فوروم، قلب تپنده سیاسی و اجتماعی شهر بود، جایی که گردهمایی‌های عمومی برگزار می‌شد. در نزدیکی آن، بازار شهر (Marketplace) قرار داشت که مرکز فعالیت‌های تجاری به شمار می‌رفت.
- طاق‌های نصرت: دو طاق نصرت اصلی در شهر وجود دارد: طاق سپتیمیوس سوروس و طاق اسکندر سوروس. این طاق‌ها به منظور بزرگداشت امپراطورها و پیروزی‌هایشان ساخته شده و به عنوان دروازه‌های نمادین شهر عمل می‌کردند.
این تنوع بناهاست که دوگا را به یک موزه زنده و کامل از شهرسازی رومی تبدیل کرده است و تصویری جامع از زندگی روزمره در آن دوران ارائه می‌دهد.
طاق الکساندر سوروس
راهنمای اطلاعات کاربردی برای سفر به دوگا
بازدید از دوگا تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است، اما برای بهره‌مندی کامل از این سفر، داشتن اطلاعات کاربردی و برنامه‌ریزی قبلی ضروری است.
بهترین زمان برای بازدید
بهترین زمان سفر به تونس و بازدید از محوطه باستانی دوگا بهار (از آوریل تا ژوئن) و پاییز (از سپتامبر تا اکتبر) است. در این ماه‌ها، هوا معتدل و دلپذیر و شرایط برای پیاده‌روی طولانی در یک سایت روباز ایده‌آل خواهد بود. تابستان‌های تونس، به ویژه در مناطق داخلی، می‌تواند بسیار گرم و خشک و زمستان‌ها ممکن است با بارندگی همراه باشد.
چگونه به دوگا برویم؟
دوگا در ۱۱۰ کیلومتری جنوب غربی پایتخت، یعنی شهر تونس و نزدیکی شهر کوچک «تبرسق» (Téboursouk) واقع شده است. بهترین و راحت‌ترین راه برای رسیدن به دوگا، استفاده از اتومبیل شخصی، کرایه‌ای یا تورهای گردشگری است.
جاده‌های منتهی به این منطقه از میان مناظر زیبا و روستایی عبور می‌کنند. اگرچه استفاده از حمل‌ونقل عمومی (اتوبوس یا لواژ) امکان‌پذیر است، اما معمولا شما را تا تبرسق می‌رساند؛ اما از آنجا به بعد، باید برای رسیدن به محوطه باستانی، تاکسی بگیرید.
نکات کلیدی برای یک تجربه عالی در شهر دوگا
- دوگا یک سایت بزرگ و گسترده است. برای بازدید کامل و بدون عجله از بناهای اصلی، حداقل ۲ تا ۳ ساعت زمان در نظر بگیرید.
- کفش پیاده‌روی راحت، کلاه، عینک آفتابی، کرم ضدآفتاب و آب آشامیدنی کافی از ملزومات بازدید از دوگا، به خصوص در روزهای آفتابی است.
- در محل سایت امکاناتی مانند سرویس بهداشتی، یک فروشگاه کوچک و یک کافه برای رفاه حال بازدیدکنندگان وجود دارد.
- هزینه ورودی برای گردشگران خارجی ۸ دینار تونس و ساعات بازدید در تابستان از ۸ صبح تا ۷ شب و در زمستان از ۸:۳۰ صبح تا ۵:۳۰ عصر است. حتما بودجه بازدید از دوگا را در هزینه سفر به تونس لحاظ کنید.
بازدید از شهر دوگا
مقایسه دوگا با دیگر سایت‌های رومی تونس
برای درک کامل جایگاه منحصربه‌فرد دوگا، شاید بهتر باشد آن را با دیگر سایت‌های باستان‌شناسی مشهور رومی در تونس مقایسه کنیم:
- با کارتاژ
کارتاژ بدون شک از نظر تاریخی مهمترین شهر منطقه و رقیب اصلی رم بوده؛ اما این شهر به دلیل اهمیت استراتژیک، بارها مورد تهاجم، تخریب و بازسازی قرار گرفته است. در نتیجه، ویرانه‌های امروزی کارتاژ پراکنده و کمتر از دوگا یکپارچه و کامل هستند.
- با الجم
آمفی‌تئاتر الجم یک شگفتی معماری و یکی از بزرگ‌ترین و سالم‌ترین آمفی‌تئاترهای امپراطوری روم است. اما الجم اساسا حول محور یک بنای عظیم تعریف می‌شود. در مقابل، دوگا یک شهر کامل است با تمام اجزای شهری؛ یعنی: فوروم، معابد، حمام‌ها، بازار، تئاتر و خانه‌های مسکونی.
آمفی تئاتر الجم
با بولا رجیا
بولا رجیا با ویژگی منحصربه‌فرد خود، یعنی ویلاهای زیرزمینی که برای فرار از گرمای تابستان ساخته شده‌اند، شهرت دارد. اما تمرکز آن بیشتر بر خانه‌های اشرافی است. دوگا، با مجموعه گسترده‌ای از بناهای عمومی، تصویری وسیع‌تری از ساختار اجتماعی، سیاسی و مذهبی یک شهر رومی را به نمایش می‌گذارد.
